Toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanamadığında, cinsiyet ayrımcılığı zemininde ortaya çıkan sonuçlar, sadece bireysel düzeyde değil toplumsal ve ekonomik açıdan da ciddi sorunlara dönüşür. Cinsiyet eşitsizliğini önlemek için atılması gereken adımlarda geç kalınmamalı.
Cinsiyet Eşitliği Nedir?
Cinsiyet eşitliği, bireylerin cinsiyetlerine bakılmaksızın eşit haklara, sorumluluklara ve fırsatlara sahip olmalarını ifade eder. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)’ya göre bu, kadın ve erkeklerin farklı ihtiyaçlarını dikkate alarak adil bir ortam yaratma çabasıdır. Aynı zamanda insan haklarıyla ve sürdürülebilir, insan merkezli kalkınmanın temelidir. Özetle cinsiyet ayrımcılığı yapılmaksızın bireylerin toplum içinde adaletli ve eşit biçimde var olabilmeleridir.
Bu durumda “Cinsiyet eşitsizliği nedir” sorusuna “cinsiyete dayalı sistematik eşitsizliklerdir” diyebiliriz.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Nedir?
Toplumsal cinsiyet eşitliği, cinsiyet rollerinden kaynaklanan fırsat ve statü uçurumlarını kapatmayı amaçlayan toplum temelli uygulamalar bütünüdür. Yukarıda tanımlanan ilkeler, UNESCO tarafından hem bir insan hakları sorunu hem de sürdürülebilir barışın şartı olarak kabul edilmektedir.
Bu durumda “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Nedir” sorusuna “Cinsiyete dayalı hak ve fırsat farklılıklarıyla ortaya çıkan sistematik ayrımcılıktır” diye cevap verebiliriz. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, hem iş hayatı, eğitim, siyaset hem de sosyal yaşam alanlarında kendisini gösterir.
Toplumda Cinsiyet Eşitliği Nasıl Sağlanır?
Toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanabilmesi için:
- Yasal düzenlemeler
- Eğitim sistemi reformları
- Farkındalık politikaları
- Kurum destekleri
gerekir. UNESCO’nun toplumsal cinsiyet eşitliği eylem planında; bilimde kadınların güçlendirilmesi, medya içeriklerinde eşit temsil, kadınların göç ve kültürel miras alanlarına katılım gibi stratejiler yer almaktadır. Bu durumda “Toplumsal cinsiyet eşitliği için neler yapılabilir” sorusuna cevap olarak aşağıdaki maddeleri sıralayabiliriz:
- Yasaları cinsiyet eşitliği perspektifiyle gözden geçirmek ve gerekirse reform yapmak.
- Eğitimde cinsiyet stereotiplerini ortadan kaldırarak, ders kitaplarını ve öğretim yöntemlerini yeniden düzenlemek (OHCHR).
- Medyada toplumsal cinsiyet duyarlılığını artırmak.
- Kadınların bilim, kültür, teknoloji gibi alanlarda liderlik yapabilmelerini desteklemek.
- Küresel sözleşmeler ve mekanizmalar aracılığıyla kadın haklarını güvence altına almak (örneğin, Birleşmiş Milletler düzeyindeki 9 temel insan hakları sözleşmesinden biri olan Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi -CEDAW)
İlave olarak şirketlerin çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılık konularını kurum kültürlerinin bir parçası haline getirebilmeleri de önemlidir.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Neden Önemlidir?
Birleşmiş Milletler (BM)’e göre cinsiyet eşitliği temel bir insan hakkıdır ve barışçıl, sürdürülebilir toplumlar oluşturmanın temelidir. Kadınların güçlendirilmesi ekonomik verimliliği artırır ve kalkınmayı destekler. Ayrıca, cinsiyet eşitsizliğinin önlenmesi Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ne ulaşmanın anahtarıdır.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Olmazsa Ne Olur?
Toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanamadığında, cinsiyet ayrımcılığı zemininde ortaya çıkan sonuçlar, sadece bireysel düzeyde değil toplumsal ve ekonomik açıdan da ciddi sorunlara dönüşür.
- Kadınların işgücüne katılım oranının düşüklüğü, ekonomik büyümeyi olumsuz etkiler. Cinsiyet ayrımcılığı sürdüğü sürece ekonomi potansiyelin tam olarak kullanılmaz.
- Siyasette kadın temsiliyetinin cılız kalışı, kadın perspektifinin karar mekanizmalarında göz ardı edilmesine yol açar. Böylece toplumsal sorunlara yönelik politikalar eksik kalır.
- Eğitim ve sağlık alanlarındaki eşitsizlik, uzun vadede kadının toplumsal hayatta güçsüzleşmesine zemin hazırlar. Bu durum hem aile yapısını hem de sosyal dayanışmayı olumsuz etkiler.
- Eşitliğin yokluğunda, cinsiyet temelli şiddet ve ayrımcılık beslenir; bu da toplumun genel güvenlik ve refah düzeyini düşürmez, aksine tırmandırır.
- Adil temsil eksikliği, toplumsal barışı ve demokratik kültürü zayıflatır; kültürel önyargılar pekişir, toplumsal hayat kutuplaşmalara açılır.
- Kadınların maruz kaldığı dezavantajlı konum, yalnızca bireysel değil, kolektif bir kayba dönüşür. Ülkenin gelişme hızını yavaşlatır ve sosyal istikrarsızlığa katkıda bulunur.
Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ne Durumda?
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu’nun çalışmalarında cinsiyet temelli ayrımcılığın, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ne ulaşmada önemli engel olduğu vurgulanıyor. Ayrıca UNESCO, sosyal ağların toplumsal cinsiyet önyargılarını kuvvetlendirdiğini ve çevrim içi şiddet riskini artırdığını raporlarında belirtmiştir.
Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Örnekleri
Kadınların medya, kültür ve sanat alanlarında eşit temsil bulmakta zorlandıklarına dair veriler bulunmaktadır (UNESCO Türkiye). Ayrıca kadınların çevrim içi alanlarda karşılaştıkları önyargı ve şiddet halleri UNESCO raporlarında yer almaktadır.
İlave olarak Dünya Ekonomik Forum verilerine göre Türkiye, küresel toplumsal cinsiyet uçurumu sıralamasında ciddi gerilemeler yaşıyor ve eğitim, işgücü, sağlık ile ücret eşitliği gibi önemli alanlarda oldukça düşük sıralarda yer alıyor.
Türkiye’de, toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda sürdürülebilir stratejilere ihtiyaç duyulduğu ortada. Kadınların siyasi temsilde yalnızca yüzde on yediye ulaşabilmesi, toplumsal karar mekanizmalarında önemli bir cinsiyet dengesizliğini işaret ediyor ve bu durumu değiştirmek adına kapsayıcı politikalar elzem.
Ekonomik katılım ve fırsat eşitsizliği alanında Türkiye’nin dünya sıralamasında geri planda yer alması, kadın emeğinin değersizleştirilmesiyle sonuçlanıyor. Bu nedenle hem istihdam hem de ücret adaleti için yapısal müdahaleler şart.
Türkiye’de cinsiyet ayrımcılığı yapılmadan, toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanabilmesi için toplumun her kesiminde zihinsel dönüşümün teşvik edilmesi gerekiyor. Tek başına kadın istihdamı yetmez, adil politikalar gerek.
Dünyada Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği
Dünya genelinde cinsiyet eşitsizliği birçok alanda devam etmektedir. Birleşmiş Milletler verileri, parlamentolarda sadece %27 oranında kadın temsili olduğunu ve yöneticilik pozisyonlarında bu oranın %30 civarında kalacağını gösteriyor. Ayrıca, cinsiyet eşitsizliğinin ekonomik maliyeti ise yılda 10 trilyon USD’yi bulmaktadır (The Guardian).
Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Örnekleri
En genel anlamda şu örnekler verilebilir:
- Kadınların iş yaşamında (iş gücüne katılım, ücret, yöneticilik pozisyonları vb.) ayrımcılığa uğramaları.
- Eğitim materyallerinde stereotiplerin sürmesi ve toplumun normatif baskıları.
- Avrupa’da ve dünyada cinsel şiddet oranlarının artması (AP News).
Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Çözüm Önerileri
- CEDAW ve benzeri uluslararası sözleşmelerin etkili uygulanması.
- Eğitimde reformlar yapılması.
- Medya ve iletişimde eşit temsil hakkı tanınması.
- Sosyal politikalar ile kadınlara destek verilmesi.
- Yasal düzenlemelerle ayrımcı uygulamaların kaldırılması
Kaynaklar
- UNESCO Toplumsal Cinsiyet Eşitliği tanımı ve stratejileri https://www.unesco.org.tr/Pages/42/215/Toplumsal-Cinsiyet-E%C5%9Fitli%C4%9Fi-?utm_source
- OHCHR – CEDAW sözleşmesi tarihçesi ve hükümler https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-elimination-all-forms-discrimination-against-women?
- The Guardian UN Women & UNESCO raporları – Ekonomik maliyetler ve global eşitsizlik tablosu https://www.theguardian.com/global-development/2024/sep/16/un-women-gender-snapshot-2024-equality?utm_source
