Diderot etkisi kavramı Fransız filozof Denis Diderot'un yaşadıklarıyla ortaya çıktı. Filozofun yaşadıklarından öğreneceklerimiz adeta bir kişisel gelişim dersi. Yaşadıkları bize “tamah” ve “yetinmeyi bilmek” kavramlarını sorgulatıyor.
Gerçek Yaşam Öyküsü: 'Diderot Etkisi' Hikayesi
Denis Diderot insanların sonradan fark ettiği değerlerdendi. Yolu maddi sıkıntılar çekmekten geçiyordu. Belki de yaşadığı maddi meseleler onu hayatının hiçbir döneminde o günkü kadar çetin bir sınava sokmamıştı. Kader bu ya, kızı evleniyordu ve Diderot’un cebinde beş kuruşu kalmamıştı. Bir kaynak bulabilmek için çözüm arıyordu.
Diderot bu sırada bir taraftan Encyclopédie adlı eserin editörlüğünü yapıyordu ki bu dünya çapındaki hizmet Rus çariçesinin kulağına kadar gitmişti. Büyük Catherina ona reddedemeyeceği bir teklifte bulunmuştu. Diderot’un kütüphanesini temsili olarak satın alıp yine kendisine bağışlamıştı.
Çariçe bununla da yetinmemişti! Diderot’u maaşa bağladı ve maaşlarını önceden ödedi. Bu sayede kızını huzur içinde evlendirebilen filozof genel bir rahatlamaya kavuştu.
Kırmızı Sabahlık Sendromu
Diderot senelerdir kendisini hiç şımartmadığını hatırlamıştı ki ilk kez para kaygısı gözetmeden kendisine enfes, kırmızı bir sabahlık aldı. Aslında hikayemiz şimdi başlıyordu.
Kahramanımız ilk kez giydiği kadife sabahlıkla ‘yapmak için’ dünyaya geldiği şeyi, daha da şevkle yapacağını düşündü. Yatak odasından hızlıca çıkıp oturma odasına girdi. Seneler boyunca sayısız makalesini yazdığı çalışma masasına ulaştığındaysa az önce hissettiği o şevkin yerini bir hayal kırıklığı aldı. Yılların cefakar masası, mumların bıraktığı izlerle doluydu.
Kendisini bu güne kadar zerre rahatsız etmeyen bu görüntü şimdi gözüne batıyordu. Bu çalışma masası, bu sabahlığı giymeye hak kazanmış bir kraliyet danışmanı için artık kabul edilemezdi.
Diderot o gün tek kelime yazamadı. Düşünebildiği tel şey, çalışma masası ile kadife sabahlığının uyumsuzluğuydu. Neyse ki artık cebinde parası boldu. Hemen kendine yeni bir ceviz kaplama masa aldı. Artık başına oturup şaheserler çıkaracağı muhteşem bir çalışma masası vardı. Kalemini mürekkebe batırdığında bu kez bir ay evvel arkadaşı Russo ile yaptığı muhabbet geldi aklına. Belki de büyük devrimin ilk adımlarını yazacaktı ki o da nesi? O halının hali neydi! Yıllar yılı çalıştığı odada üç öğün yemekler yiyen sanki kendisi değilmiş gibi şaşkın bakıyordu gözleri. Kahve lekeleri adeta halıya nakşetmiş gibiydi. Hangi filozof bu şartlar altında çalışabilirdi ki?
Devamını anlatmaya gerek yok. Kısa sürede evin tüm dekorasyonu kadife sabahlığın şıklığına halel getirmeyecek şekilde yenilenmişti. Gelgelelim filozofumuz Fransa’yı kurtaramadan alacaklılar kapısına dayanmıştı bile. Ve kahramanımız içinde bulunduğu durumu en sonunda yazıya dökebildi.
Diderot Etkisi Felsefesi
Tüm bunlardan yola çıkarak diyebiliriz ki; Diderot etkisi iki ana fikir üzerine oturur.
- Birey kendi kimliğiyle örtüşen ürünler almaya eğilimlidir.
- Bireyin satın aldığı her yeni ürün, önceden sahip olduğu ürünlerle uyumunu etkiler.
Bu düşünceler bir süre sonra kısır döngü oluşturur ve birey kendisini sonu gelmeyen bir alışveriş girdabının içinde bulur. Yani yeni bir ürün alınması başka bir ürünün alınmasını tetikler.
Bir örnekle somutlaştıralım. Yeni bir hırka aldığımızda sonrasında hırkanın içine giyebileceğimiz uyumlu bir bluz arayışına giriyoruz. Bluzu da alınca altına uygun bir pantolon arıyoruz. Sonra ona uygun bir ayakkabı, ayakkabıya uygun çorap derken alışveriş nerelere uzanmış oluyor.
Eski Sabahlığım İçin Pişmanlık
Daha sonra pek çok psikolog ve sosyoloğun çalışmalarına kaynak olacak makalesinin adını “Eski sabahlığım için pişmanlık” seçti. Bu çalışmanın belki de en çarpıcı noktası ise “Eski sabahlığımın efendisi iken yenisinin kölesi oldum” cümlesiyle tarihe geçti.
Kişisel Gelişim
Filozofun yaşadıkları adeta bir kişisel gelişim dersi gibi. Ömrünü güzel bir yuva yapmak için heba eden kuş ve yuvası hikayesinin farklı bir versiyonu sanki. Var olan yok, yok olan var oluyor; bir varmış bir yokmuş misali.
Peki bizim yaşamlarımızda “tamah” ve “yetinmeyi bilmek” kavramlarından hangisi kazanır?
Not: Alıntı, kaynak kitaptaki ‘Atmacanın Hikayesi, Dünyadan Bağımsızlık’ başlığı değiştirilerek, alt başlıklar ve bazı cümleler ilave edilerek, kimi ifadeler kısaltılarak özet şeklinde yapılmıştır. ‘Diderot etkisi felsefesi’ bölümü kaynak kitapta yoktur.
Kaynak: Güç, H.K. (2021). Yolda Bir Kuşa Rastladım. İstanbul: tutikitap.
