Kurumların yetenekli çalışanlarını tutmakta her zamankinden daha zorlandığı bu dönemde yan haklar devreye giriyor. Çalışanlara sunulan yan haklar, artık tercih aşamasında belirleyici olmaya başladı.
1. Yan Hak Nedir?
Yan haklar, çalışanın maşına ek olarak sağlanan ilave yardım ve avantajlardır. “Yan haklar paketi ne demek” sorusuna işverenin sağladığı ek yardım ve fırsatlardır diyebiliriz.
Yan Hak Uygulaması Nedir?
Aşağıdaki ve benzeri uygulamalar İş Kanunu tarafından belirlenmiştir:
- Ücret
- Tazminat
- Fazla mesai
- Genel tatil çalışmaları
İş Kanunu içine girmeyen yan hakların miktarı ve ödeniş şekli çalışan ve işverenin inisiyatifine bırakılmıştır. İşveren, çalışanlarına dilediği ek ödemeleri ve yan hak fırsatları sunabilir.
2. Yan Hak Çeşitleri Nelerdir?
Yan hak uygulamaları kurumdan kuruma farklılık göstermektedir. Temelde 2 çeşit yan hak olduğunu söyleyebiliriz:
- Zorunlu Yan Haklar: Yasalarca çalışana tanınması zorunlu olan haklardır. Örneğin: Sosyal güvenlik sigortası.
- Gönüllü Yan Haklar: İşverenin gönüllülük esasına dayalı çalışanlarına tanıdığı haklardır.
- Esnek Yan Haklar: Kurum tarafından çalışanlara sunulan birçok yan hak arasında, çalışanların kendi tercihlerine bırakılan haklardır. Çalışanların yaptığı yan hak seçimidir. Esnek yan haklar “Flex yan haklar” olarak da kullanılır. “Esnek yan haklar nelerdir” sorusuna örnek olarak: spor salonu üyeliği, ekstra tatil günleri, eğitim olanakları gibi imkanlar örnek olarak verilebilir.
3. Yan Hakların Önemi
Çalışan beklentileri doğrultusunda yan hakların önemi giderek artıyor. Pandemi sonrası iş hayatında iyice yaygınlaşan hibrit çalışma önerilen imkanları da değiştirdi. Artık çalışmaya tam veya yarı zamanlı evden devam birçok çalışan için uzaktan yararlandıkları haklar daha cazip oldu. İş saatleri dışında ulaşılmazlık hakkı belki de her zamankinden daha değerli oldu.
‘Mavi yakalı sıkıntılar ve çözüm yolları’ başlıklı yazıda önemine değinilen yan haklar ise başrol oyuncusu olarak sahnede. Kurumların yetenekli çalışanlarını tutmakta her zamankinden daha zorlandığı bu dönemde çalışanlara sunulan yan haklar, artık tercih aşamasında belirleyici olmaya başladı.
4. Yan Haklar Nelerdir?
Yan haklar kurumun yapısına, amacına bağlı olarak çeşitlenir. Yan haklar örnekleri aşağıdaki gibidir:
- Yol ücreti
- Yemek ücreti
- Sigorta: özel sağlık sigortası, özel emeklilik sigortası, hayat sigortası
- Gıda Yardımı
- Giysi yardımı
- Tatil paketi
- Kişisel gelişim paketleri
- Doğum günü izni
- Fazladan doğum izni
- Fazladan evlilik izni
- Spor kulübü üyelikleri
- Karne izni
- Hediye çekleri
- Erzak yardımı
- Kıdem ödülleri
- Şirket aracı
- Şirket telefonu
- Serbest zaman izni
- Şirket etkinlikleri
- Yakıt kartları
- Çalışan indirimleri
- Teknolojik cihazlar
- Regl izni
- Eğitim ödenekleri
- On line platform abonelikleri
- Evcil hayvan ölüm izni
En Çok Tercih Edilen Yan Haklar Hangileridir?
Kurumların sunduğu yan haklar gittikçe çeşitlenmektedir. Ülkemizde en sık tercih edilen yan haklar yol ve yemek ücreti desteğidir. Çalışanların favorisi “yemek kartları”dır. Bunu takiben ilave sağlık hizmetleri, hediye kartları, benzin yardımı, telefon ve tabletler, spor kulübü üyelikleri de sayılabilir.
Prim Yan Hak mıdır?
Evet prim de yan hak sayılır, çünkü yan haklar maaşın dışındaki ek yardımlardır.
Serbest Zaman İzni Nedir?
Serbest zaman izni çalışanlara tanınan özel bir haktır. Bu süre çalışma zamanının içinde yer aldığı için maaş kesintisi olmaz.
Ek İzin Nedir?
İşverenin kanun tarafından belirlenen izne ek olarak ilave ettiği izindir. Örneğin işveren 4857 sayılı İş Kanunu tarafından belirlenen babalık izin süresine ek olarak izin verdiğinde bu izin “ek izin” sayılır.
5. Yan Haklar Nasıl Belirlenir?
Genel olarak iki şekilde yapılabilir:
- İşverenin Gerekli Gördüğü Yan Haklar: İşverenin sorun tespit ettiği bir konuya çözüm üretmek amacıyla sunduğu haklardır. Örneğin işe toplu taşımayla geliniyor ve bu şekilde çok vakit kaybediliyorsa, işe geliş saatlerinde aksama oluyorsa kiralama ile araç tahsisi sağlanabilir.
- Çalışanların Talep Ettiği Yan Haklar: Çalışanların sorun tespit ettiği bir konuda, onların talebi üzerine devreye sokulan haklardır. Örneğin çalışanlar ulaşım için yüksek meblağ ödediklerinden yakınıyor ve ulaşım masraflarını kurumun karşılamasını talep ediyorsa, kurum yan hak olarak çalışanların yol ücretinin ödenmesini sağlayabilir.
6. Yan Hak Uygulamaları Nasıldır?
İşveren ve çalışan arasındaki ilişki 4857 sayılı İş Kanunu ile belirlenir. Bu doğrultuda fazla mesai, kıdem tazminatı gibi konularda nasıl yol alınacağı yasa ile belirlenmiştir. Yan haklar ise, kurumların çalışanlara sundukları ekstra desteklerdir.
Kurumlar, çalışan bağlılığını ve motivasyonlarını yükseltmek, olumlu çalışan deneyimi sağlayabilmek gibi sebeplerle yan hak sağlayabilirler. Bu kapsamda bazı yan haklar periyodik olarak sunulabilir. Çalışana sunulan yemek ücreti bu kategoriye örnektir. Bunun yanı sıra, doğum günü, yılbaşı, bayram gibi dönemlerde verilen özel hediyeler yılda bir veya birkaç kez verilir.
Yan Hak Uygulamaları Eşit Şekilde mi Uygulanır?
İşverenler 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesine göre çalışanlarına karşı eşit muamele etmekle yükümlüdür. Bu yüzden çalışanların bir kısmına belirli yan hakları tanıyıp diğer kısmına tanımamak İş Kanunu’na aykırıdır. Bununla birlikte işveren, çalışanlarına işinin mahiyeti dolayısıyla farklı yan hak da tanıyabilir. Örneğin sadece sahada çalışan satış ekibine müşterilerle ve şirketle irtibat kurması için cep telefonu ve hat verilebilir.
Çalışanlara tanınan yan haklar iş sözleşmesinde bulunabileceği gibi, sözleşmede yer almadan kurumun süre gelen bir alışkanlığı olarak da sağlanabilir.
Yan Haklar Zorunlu mu?
Çalışana sunulan yan haklar işverenin inisiyatifinde olduğu için zorunlu değildir. Fakat çalışan ve işveren arasında imzalanan iş sözleşmesinde yan haklar belirtilmişse, o zaman zorunlu olur. Örneğin iş sözleşmesinde yazılı olarak satış ekibine yılda 3 kez giysi giyim yardımı yapılacağı belirtilmişse, zorunluluk doğar.
Yol ve Yemek Paralarının Alt Sınırı Nasıl Belirlenir?
Yol ve yemek paralarının alt sınırı tamamen işverenin inisiyatifindedir. Çünkü bu konuda bir yasal düzenleme yoktur. İş sözleşmesi hükümleri geçerli olur.
Yemek Parası Nakit Olarak Ödenebilir mi?
Bordrolaştırılıp vergilendirilmek suretiyle net ücret kabul edilir ve nakden ödenebilir.
Resmi Tatillerde Yan Haklarda Kısıtlama Olur mu?
İş sözleşmesinde aksi yazmadığı sürece resmi tatillerde yan haklarda kısıtlama olmaz.
7. Yan Hak Seçimi Nasıl Yapılır?
Çalışanların demografik yapıları onların yan hak tercihlerinde etkilidir. Çalışanlar ihtiyaçlarına, yaşam tarzlarına, yaşlarına ve beklentilerine göre yan hak tercihinde bulunabilir.
Yan Hak Seçiminin Avantajları Neler?
Çalışanlara kendi ihtiyaçları doğrultusunda seçim yapabilme özgürlüğünü verir. Sunulan yan hakkın doğrudan çalışan ihtiyacına hitap etmesini sağlar. En iyi yan haklar çalışanın kendi ihtiyacına göre seçtiği yan haklardır. Örneğin evli çalışanlar alışveriş kartından yararlanmak isterken, bekâr çalışanlar spor yardımını tercih edebilir. Kadın çalışanlar BES tercih ederken, erkek çalışanlar kritik hastalıklar sigortası tercih edebilir.
Yan Haklar Nasıl Talep Edilir?
Çalışanların işverenlerden çeşitli yan hak talebi olabilir. Yol ücreti, yemek ücreti ve özel sağlık sigortası en sık talep edilen yan haklar olarak karşımıza çıkıyor. Çalışanlar yan hak taleplerini gerek işverenleriyle toplu olarak görüşerek gerekse özel olarak görüşerek iletebilirler. Bununla birlikte çalışanların kendi tercihlerine bırakılan “esnek yan haklar uygulaması” daha verimli bir uygulama olarak günümüz iş dünyasında yer almaktadır.
8. Evden Çalışma Döneminde Yan Haklar Devam Eder mi?
Bu dönemde yol ve yemek parası gibi yan haklardan kesilme yapılamaz çünkü pandemi gibi zorunluluk dolayısıyla evden çalışma, İş Kanunu’nda düzenlenen uzaktan çalışma kapsamında ele alınamaz. İş sözleşmesinde yemek ve yol parası işin nerede yapılacağına bağlı değilse kesilemez.
Evden ve Ofisten Çalışanlar İçin Farklı Yan Hak Uygulamaları Olabilir mi?
Çalışan ve işveren arasında rıza beyanına dayalı uzaktan çalışma esaslı bir iş sözleşmesi varsa, bu durumda çalışana göre farklı işlem yapılamaz.
İşveren Evden Çalışma Döneminde Yemek Parasından Kesinti Yapabilir mi?
Hayır yapamaz. Çünkü pandemi gibi zorunlu nedenlerle geçici süreli evden yapılan çalışmalar kanunda uzaktan çalışma kapsamına girmez. Uzaktan çalışma kısa süreliğine, mecburiyet neticesinde uygulanacak sözleşme türü olarak kabul edilmez.
Yan Hak Uygulamalarının Faydaları
Yan hak uygulamalarının belli başlı faydalarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Çalışan bağlılığını artırarak sirkülasyon oranının azaltılmasına katkı sağlamak
- Çalışan motivasyonunu artırmaya katkı sağlamak
- Pazardaki rekabette avantaj sağlamak
- Çalışanların güven duygusunun artırılmasına katkı sağlamak
- Verimlilik artışına katkı sağlamak
5.10.2024 tarihli marketingturkiye.com.tr sitesinin yan haklar konusuyla ilgili araştırmalara yer verdiği haberine özetle bakalım.
Özel Sağlık Sigortası Şart
Mercer Marsh Benefits 2024 Çalışan Sağlığı, Yan Haklar ve Wellbeing Araştırması’nın sonuçlarına göre şirketlerin bu yıl önceliklendirdiği ilk 3 konu başlığını sağlık sigortası teminatları ve şartları ile ilgili iyileştirmeler, esnek yan haklar uygulamasına geçiş ve yan hak içerik ve kapsamını geliştirme yer alıyor. Aynı araştırmaya göre, şirketlerin yüzde 76’sının sağladığı ve çalışanların en öncelikle olarak talep ettiği hak özel sağlık sigortası.
Mercer’ın araştırmasına katılan 320 şirketin yüzde 76’sı çalışanlarına özel sağlık sigortası sunduğunu söylerken, yüzde 24’ü böyle bir hak sunmadığını belirtiyor. Yan hakların kimleri kapsadığı sorulan 226 şirketin yüzde 52’si “çalışan, eş ve çocuk” için bu hakkı sağladığını belirtirken; yüzde 44’ü yalnızca çalışan, yüzde 4’ü ise çalışan ve eş için özel sağlık sigortası uygulaması yaptıklarını belirtiyor.
Aynı araştırmaya göre, çalışanların 2024 yılı için öncelikleri; sağlık sigortası teminatları ve şartları ile ilgili iyileştirme, esnek yan haklar uygulamasına geçiş/yan hak içerik ve kapsamını geliştirmeyle maaş artışları/ücret düzenlemeleri ve prim sistemine geçiş yer alıyor.
Yemek Çeki Uygulaması
Araştırmaya göre en yaygın yan haklardan biri olan yemek çekleriyle ilgili de çarpıcı sonuçlar var. Öyle ki, 351 şirketin yüzde 47’si şirketlerinin kendilerine yemek çeki sağladığını söylerken, yüzde 26’sı hem yemekhane hem de yemek çeki aldıklarını söylüyor. Öte yandan, şirketlerinin yalnızca yemekhane hizmeti sunduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 19, nakit ödenek sunulduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 5 ve herhangi bir yemek yardımı almadığını söyleyenlerin oranı da yüzde 2 olarak araştırmaya yansıyor.
Ulaşım ödeneği sağlayan şirketlerin oranı ise yüzde 5 artarak yüzde 35’e ulaşmış durumda. Araştırmaya göre şirketlerinin sadece servis sağladığını belirtenlerin oranı yüzde 35, ulaşım ödeneği aldıklarını söyleyenlerin oranı yüzde 3, hem servis hem ulaşım ödeneği aldıklarını söyleyenlerin oranı yüzde 20 ve herhangi bir ulaşım desteği almadıklarını ifade edenlerin oranı yüzde 11 olarak araştırmaya yansıyor.
Şirket Başarısına Katkı Sağlıyor
Deloitte’un “2024 İnsan Yönetimi Hizmetleri Trendleri” araştırmasına göre çoğu lider, çalışanların performansına odaklanmanın sürekli olarak başarılı bir performans sergileyen bir organizasyon oluşturmada kritik olduğunun bilincinde. Ancak bu farkındalık hali ve aksiyon alma arasındaki boşluğu kapatmak için geçmişin zihniyetlerini, işletme yapılarını ve çözümleri bırakmaları gerekiyor.
Çalışanlar Sürece Dahil Olmak İstiyor
Great Place To Work® (GPTW) verilerine göre ise pek çok organizasyon kurum kültürleri içerisinde çalışan bağlılığını güçlendirmek ve sahip oldukları yetenekleri elde tutabilmek için yan haklar yarışına girmiş durumda.
GPTW’nun global çapta her yıl 170’ten fazla ülkede 18 binden fazla organizasyonla gerçekleştirdiği analizlere göre, genel trend olarak sosyal olanak ve yan haklar bir çalışan için organizasyon bağlılığını ve performansını doğrudan etkileyen bir unsur değil. Organizasyonların güven kültürlerini direkt etkileyen adalet ve hakkaniyet kavramı burada da dikkat edilmesi gereken unsurların başında geliyor. Kurumda sosyal olanaklar ve yan haklar tasarlanırken, çalışanları sürece dahil etmek, herkesi kapsayan bir yan haklar sistemi kurmak, herkesin eşit faydalanabileceği imkanları oluşturmak çalışan deneyimini pozitif noktaya taşımak konusunda çok daha etkili oluyor.
Dikkat Çeken Yan Hak Uygulamaları
PayPal
PayPal, çalışanlarının sağlık harcamalarının azalmasını sağlayarak, seviye veya görev süresine bakmaksızın tüm çalışanlarına hisse seçenekleri sunarak, uygun bulunduğunda maaş artışı yaparak ve kişisel finansal eğitimlere erişim sağlayarak tüm seviyelerdeki çalışanların mali refahını iyileştirdi. Bunun sonucunda da çalışanlar mali konularda daha az stres bildirdi ve şirket genelinde devamsızlık azaldı.
Hitachi
Hitachi, çalışan mutluluğunu ölçerek kurumsal üretkenliği ve verimliliği artırmayı hedefliyor. Bu kapsamda katılımcı çalışanlar, gün boyunca mutluluk düzeylerini artırmak için yapay zeka kaynaklı öneriler alabiliyor. Bu çalışma hem bireysel faydalarda (psikolojik sermaye) hem de kurumsal faydalarda (kâr, saat başına satış, perakende satışlar) iyileşmelere yol açtı.
IKEA
IKEA, global çağrı merkezi operasyonlarını dönüştürmek için yapay zeka teknolojilerini kullanıyor, prosedür ve süreçlere odaklanmak yerine yaratıcılık ve insan varlığının oluşturduğu katma değere odaklanıyor. IKEA bu kapsamda, rutin müşteri taleplerinin çoğunu karşılamak için bir yapay zeka botu devreye aldı ve çağrı merkezi çalışanlarının tasarım ve insani becerilerini güçlendirmeleri için kapsamlı bir yetenek geliştirme girişimine yatırım yaptı.
Haberin detaylarına buradan ulaşabilirsiniz.
Bunlara ilave en yeni yan hak uygulamaları olarak şunları sayabiliriz:
- Özel izinler: Regl izni, karne izni vb.
- Evcil hayvan sağlık sigortası
- Ev temizliği yardımı
- Wellbeing (çalışan refahı) desteği
